Wikileaks: Υπάρχει κάποιο – αισχρό – μυστικό της εξουσίας;

(Traducción griega del artículo de este blog titulado" Wikileaks: ¿Existe un -obsceno- secreto del poder?" publicada en Nomadicuniversality)

Μετάφραση: Αλεξάνδρα Ζαβού, με τη βοήθεια του Άκη Γαβριηλίδη και του ίδιου του συγγραφέα. Πρώτη δημοσίευση στα ισπανικά: 01.12.2010, στο http://iohannesmaurus.blogspot.com/2010/12/wikileaks-existe-un-obsceno-secreto-del.html

Η τελευταία μεγάλη διαρροή τού Wikileaks μας παρουσιάστηκε από τα mainstream μέσα επικοινωνίας ως ένα γεγονός δίχως προηγούμενο, με σοβαρές επιπτώσεις για τη διεθνή πολιτική, δηλαδή για τις διπλωματικές σχέσεις των ΗΠΑ με τους ‘συμμάχους’ τους. Ο Υπ. Εσωτερικών των ΗΠΑ δεν δίστασε να την αποκαλέσει “επίθεση ενάντια στη διεθνή κοινότητα”, ενώ στο Αμερικανικό Κονγκρέσσο ακούστηκαν φωνές που αποκαλούν τον Τζούλιαν Ασάντζ και τα άλλα μέλη του προσωπικού τού Wikileaks “τρομοκράτες”. Επιπλέον, πολλές προοδευτικές φωνές γρήγορα συνεχάρησαν το Wikileaks για την συμβολή του στη “διαφάνεια” και στην υπηρεσία της “δημοκρατίας”. Εντούτοις, δίνοντας προσοχή στο τι ακριβώς μας σερβίρεται στο πιάτο από τις εφημερίδες, για παράδειγμα δημοσιεύματα στην ισπανική εφημερίδα El Pais τις δύο τελευταίες μέρες του Νοέμβρη, βλέπουμε ότι τα υποτιθέμενα μυστικά που θα ταράξουν τα θεμέλια της παγκόσμιας τάξης δεν είναι και τόσο ζημιογόνα, και τα περισσότερα είναι γνωστά εδώ και πολύ καιρό.

Το βουνό, όπως λέει το παραμύθι, γέννησε ένα ποντίκι. “Ανακαλύπτουμε” τώρα ότι ο Μπερλουσκόνι οργανώνει όργια ή προσλαμβάνει πόρνες, ή ότι ο Σαρκοζί είναι αλαζονικός, ή ο Πούτιν αυταρχικός, ή ακόμα – ποιός να το είχε φανταστεί; – ότι οι Ισπανικές αρχές μπλόκαραν την έρευνα γύρω από Αμερικανικά εγκλήματα πολέμου που αφορούσαν Ισπανούς πολίτες. Σε λίγο, χάρη στο Wikileaks, θα ανακαλύψουμε ότι υπάρχει μια έκταση νερού, της οποίας το μυστικό όνομα είναι “Μεσόγειος”, που χωρίζει την Αφρική από την Ευρώπη. Το περιεχόμενο των διαρροών θυμίζει το αστείο του Γάλλου συγγραφέα Regis Hauser ο οποίος ανακάλυψε με μεγάλη έκπληξη ότι “κάτω από τα ρούχα τους όλες οι γυναίκες είναι γυμνές”. Μέγα σκάνδαλο! Κάτι φοβερά άσεμνο επιτέλους αποκαλύπτεται μέσα από το βλέμμα του ηδονοβλεψία! Το να γδύνει κανείς γυναίκες με το λόγο ή με το βλέμμα σημαίνει να προϋποθέτει ότι κάτω από τα ρούχα θα βρει το πολύτιμο (και σκοτεινό) αντικείμενο του πόθου, την ίδια την αιτία της επιθυμίας. Παρομοίως, αυτοί που εγκωμιάζουν τα κατορθώματα του Ασάντζ και του Wikileaks, προϋποθέτουν ότι υπάρχει μια αλήθεια της εξουσίας κάτω από τα μυστικά που ξεσκεπάζουν. Σ’ αυτό, συγκλίνουν, ίσως χωρίς να το ξέρουν, με μια παλιά παράδοση ευρωπαϊκής πολιτικής σκέψης που έθεσε την πηγή της εξουσίας στα “arcana imperii” (απόρρητα της εξουσίας), δηλαδή σε κάποιες μυστηριώδεις και μυστικές αρχές της “λογικής του κράτους” που δεν αναγνωρίζουν ούτε ηθικές αρχές ούτε την ικανότητα κατανόησης του πληθυσμού. Οι πραγματικές αρχές της διακυβέρνησης μας παρουσιάζονται ως “arcana”, ως οι κρυφές, και πιθανώς ανήθικες και βίαιες αρχές μιας εξουσίας της οποίας η επίσημη νομιμοποίηση παριστάνει, εντούτοις, ότι είναι νομικά, ηθικά ή θεολογικά “καλή”.

2. Η πολιτική θεωρία των arcana βρίσκει τόσο την αντίστιξή της όσο και το “αντικαθεστωτικό” συμπλήρωμά της στις θεωρίες συνομωσίας. Οι θεωρίες αυτές μπορούν να εκφραστούν τόσο από τη δεξιά όσο και από την αριστερά, αλλά το βασικό τους σχήμα είναι η πλήρης μονοτονία. Ανάμεσα σ’ αυτές τις θεωρίες βρίσκει κανείς μεταξύ άλλων: τη συνομωσία των Ιησουιτών ενάντια στις ευρωπαϊκές μοναρχίες, τη συνομωσία των Εβραίων που “αποκαλύφθηκε” από τη δημοσίευση – στην πραγματικότητα πλαστογράφηση – των λεγόμενων “Πρωτόκολλων των Σοφών της Σιών” από τη μυστική αστυνομία του Τσάρου και που “ξανααποκαλύφθηκε” από τους Ναζί, οι οποίοι επανεξέδωσαν το διαβόητο εγχειρίδιο μαζί με πληθώρα αντι-σημιτικών κειμένων, τη “συναρχία” την οποία τόσο η κυβέρνηση του Vichy όσο και ο Περονικός λαϊκισμός θεωρούσαν τον πιο επικίνδυνο εχθρό τους, την Εβραϊκή-Μασονική συνομωσία του στρατηγού Franco, ή, για να αναφέρουμε και κάποιες από την “Αριστερά”, το “ψέμα” για την 11η Σεπτεμβρίου, τη συνομωσία της Bilderberg, τη συνομωσία του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού εναντίων του “καλού” παραγωγικού κεφαλαίου. Ο Umberto Eco έγραψε ένα αστείο βιβλίο γύρω από τις συνομωσίες,  “Το εκκρεμές του Φουκώ”, που θα άξιζε να το ξαναδιαβάσουμε σήμερα. Η δομή όλων αυτών των “θεωριών” είναι πάντα η ίδια: υπάρχει μια μικρή ή μεγάλη ομάδα ανθρώπων (μια θρησκεία, μια σέκτα, μια φυλή, μια μυστική αδελφότητα) που συνέχεια συνωμοτεί για να αρπάξει την παγκόσμια εξουσία και για το σκοπό αυτό, αδιαφορώντας για ηθικές αρχές, μυστικά χειρίζεται τους μοχλούς της νόμιμης και επίσημης εξουσίας. Οι υποστηρικτές αυτών των “θεωριών” συχνά ισχυρίζονται ότι ξέρουν αυτά τα “μυστικά” και ότι “δεν παραπλανούνται”. Αυτή ήταν η περίπτωση του Χίτλερ, ο οποίος ισχυριζόταν ότι “γνώριζε” το εβραϊκό σχέδιο να αρπάξουν την εξουσία, και οργάνωσε μια πραγματική συνομωσία για να το ανακόψει, μια συνομωσία της οποίας η ορατή δομή ήταν το Εθνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, ένα Κόμμα γνωστό για την έντεχνη χρήση της διπλής γλώσσας και του “αληθούς ψεύδους”, αλλά και για την αυστηρή μυστικότητα στη λήψη αποφάσεων. Ο Χίτλερ ισχυρίστηκε ότι αποκάλυψε αυτά που κρύβονταν πίσω από την εξουσία, ότι ανακάλυψε πως η εξουσία δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια βρώμικη συνομωσία με στόχο την παραπλάνηση και κυριαρχία πάνω στο λαό, και έδρασε ανάλογα.

3. Οι θεωρίες συνομωσίας με τις υποτιθέμενες “ανακαλύψεις” ή “αποκαλύψεις” τους, συγκαλύπτουν, εντούτοις, κάτι ουσιαστικό. Τελικά, αυτοί που πιστεύουν ότι η εξουσία  βασίζεται σε μυστικές συνομωσίες συναγωνίζονται σε έμπνευση και αισιοδοξία αυτούς που πιστεύουν ότι η εξουσία είναι νομιμοποιημένη, ηθική ή νόμιμη. Και οι δύο πλευρές τελικά μοιράζονται την ίδια προβληματική: θεωρούν ότι η εξουσία σε μια ταξική κοινωνία θα μπορούσε να είναι δίκαιη και έννομη αν δεν χειραγωγούνταν από κακούς συνωμότες, και ότι απλά η αποκάλυψη και ήττα της συνομωσίας θα αποκαθιστούσε μια τάξη που βασίζεται στην νομιμότητα και τα δικαιώματα. Η ουτοπία του κράτους δικαίου (rule of law) είναι ο τελικός ορίζοντας και των δύο θέσεων. Χάρη σ’ αυτή την ουτοπία, η ύπαρξη της ταξικής κοινωνίας και του ανταγωνισμού κρύβονται κάτω από την αμφίεση της ηθικής και νομικής “αδικίας” ή “παραβίασης”.

Αυτή η ταυτότητα φαινομενικά αντίθετων απλοϊκών και καχύποπτων θέσεων αντανακλά έναν θεμελιώδη μηχανισμό της νεωτερικής εξουσίας. Η εξουσία του νεωτερικού κράτους επιβάλλει στους υπηκόους του μια αντιφατική προϋπόθεση: από τη μια θέλει τους ανθρώπους να πιστέψουν την επίσημή του νομιμοποίηση με νομικούς όρους, ή στη βάση ηθικών ή θρησκευτικών κανόνων, αλλά από την άλλη, πάντα διατηρεί για τον εαυτό του μια κρυμμένη διάσταση, μια διάσταση μυστικότητας που υποτίθεται ότι διασφαλίζει την δυνατότητα του ηγεμόνα να παίρνει αποφάσεις. Κατά έναν τρόπο, η εξουσία δεν κρύβει κανονικά αυτό που θέλει να κρύψει, αφού ανοιχτά εκθέτει και διακηρύσσει το γεγονός ότι κρύβει “κάτι”. Ο ηγεμόνας δεν είναι μόνο αυτός που φτιάχνει το νόμο και εύτακτα υποτάσσεται σ’ αυτόν, αλλά επίσης – και, σύμφωνα με τον Carl Schmitt, κυρίως – αυτός που βάσει του κυρίαρχου δικαιώματός του μπορεί δικαιολογημένα και ακόμα και νόμιμα να αναστείλει τους νόμους, να θέσει εαυτόν εκτός νόμου, βάσει του ίδιου του νόμου. Αυτό είναι το παράδοξο της έκτακτης ανάγκης. Το μυστικό ως προϋπόθεση των πρακτικών διακυβέρνησης, καταξιωμένο και ακόμα και ενταγμένο στο νόμο, επιτρέπει να αρθρωθεί η απαίτηση νομικής νομιμότητας με την ανάγκη της διακυβέρνησης να δρα εκτός νόμου. Είναι ως τέτοιο ένας αναγκαίος μηχανισμός της κυρίαρχης εξαίρεσης.

Αυτό ήταν τουλάχιστον το επίσημο δόγμα που δικαιολογούσε τα κρατικά μυστικά. Η πολιτική λοιπόν απέκτησε στο σύγχρονο κράτος μια μυστηριώδη και σχεδόν μαγική διάσταση. Τα πραξικοπήματα (coups d’ etat) (βλ. Gabriel Naude, 1600-1653) εμφανίζονται ως παράνομες και απρόβλεπτες πράξεις του ίδιου του ηγεμόνα για να αποκαταστήσει την πολιτική τάξη ή για να εδραιώσει μια καινούγια τάξη. Αυτές οι ιδιαίτερες πολιτικές πράξεις μοιάζουν με τις θαυματουργές πράξεις του Θεού στη φύση. Σε έναν φυσικό κόσμο όπου τα θαύματα και τα παράδοξα αποκλείστηκαν από τη φύση με την ηγεμονία της γαλιλαιικής φυσικής και των καρτεσιανών μετεξελίξεών της, παρέμεινε κάποιο περιθώριο για θαύματα, όχι στη φύση αλλά στην πολιτική. Η πίστη στα θαύματα άλλαξε τόπο, αλλά δεν έγινε λιγότερο φαντασιακή. Το ζήτημα στο δόγμα των “arcana imperii” ή γενικά στις θεωρίες της κυριαρχίας είναι η ίδια η δυνατότητα να αφαιρέσεις τον Κυρίαρχο από την κοινή τάξη της φύσης και, σχεδόν, από την ίδια την ανθρώπινη φύση. Δεν είναι τυχαία σύμπτωση ότι οι πρώτες νεωτερικές διατυπώσεις της πολιτικής οικονομίας από τον Montchrestien και, μετέπειτα, από τους Φυσιοκράτες, ανήκουν στην ίδια περίοδο κατά την οποία δημιουργήθηκε και σχηματίστηκε το απολυταρχικό ευρωπαϊκό κράτος, εφόσον το τελικό ζήτημα στην πολιτική οικονομία είναι σαφώς η διάκριση ενός “οικονομικού” χώρου όπου η κοινωνική ρύθμιση παρουσιάζεται ως φυσική και απλά απαιτεί από τον ηγεμόνα να τον αφήσει να λειτουργεί ελεύθερος κάτω από τους δικούς του “φυσικούς” νόμους, και ενός άλλου χώρου, του χώρου της πολιτικής καθαυτής, ο οποίος δεν εξαρτάται πια από τη φυσική αναγκαιότητα, εφόσον διέπεται από την απόλυτη απόφαση του ηγεμόνα. Το μυστικό σ’ αυτό το πλαίσιο, είναι ένας θεατρικός μηχανισμός που σκηνοθετεί την υποτιθέμενη “υπερφυσική” ουσία της κυρίαρχης εξουσίας που υποτίθεται ότι είναι ικανή για την απόλυτη απόφαση. Με μια έννοια, είναι ένα θεολογικό-πολιτικό εργαλείο που γεννά, πέρα από τις δεδομένες κοινωνικές σχέσεις, την αναγκαία ψευδαίσθηση ενός κυρίαρχου κράτους. Πιστεύοντας στο μυστικό του κράτους, δεχόμενοι την αναγκαιότητά του, σημαίνει να κλείνουμε τα μάτια στη βία της εξουσίας, γιατί μόνο με αυτό τον τρόπο είναι δυνατό να πιστέψουμε σε μια εξουσία με νόμιμη βάση και σε μια αυτο-θεμελιωνόμενη τάξη του νόμου. Αυτό δεν διαφέρει από τον τρόπο με τον οποίο οι θεοδικίες, επικαλούμενες τις ανεξερεύνητες βουλές του Θεού και τους ανεξιχνίαστους σκοπούς του, συμφιλίωναν την καλοσύνη και παντοδυναμία του Δημιουργού με την ύπαρξη του κακού.

4. Η μυστικότητα του κράτους μοιάζει να είναι μια αναγκαιότητα για τη λειτουργία της εξουσίας. Εντούτοις, οι διαρροές του Wikileaks αποκαλύπτουν κάτι πολύ πιο σημαντικό από το εμφανές τους περιεχόμενο: τον κρίσιμο ρόλο που παίζει η πίστη στο κρατικό μυστικό για τους ίδιους τους μηχανισμούς και τις ιδεολογικές παραδοχές που υποκρύπτει η ιδέα της κυριαρχίας. Το μυστικό, αν χρησιμοποιήσουμε τους όρους που εισήγαγε ο Λουί Αλτουσέρ, θα ήταν θεμελιώδης συνιστώσα της ιδεολογίας του κράτους. Απ΄ τη στιγμή που η εισβολή στο Αφγανιστάν αποφασίστηκε από τον ΟΗΕ κατά κατάφωρη παραβίαση του Καταστατικού Χάρτη του Οργανισμού, ή η εισβολή στο Ιράκ ανοιχτά αποφασίστηκε από το Κονγκρέσσο των ΗΠΑ και την αμερικανική κυβέρνηση, ή, για να μην το ξεχνάμε, από το προεδρικό συμβούλιο του Χοσέ Μαρία Αθνάρ, από τη στιγμή που η κυβέρνηση των ΗΠΑ νομιμοποίησε τα βασανιστήρια και σκανδαλωδώς ενέκρινε τη Σιωνιστική εγκατάσταση στην Παλαιστίνη, υπάρχει κάτι “χειρότερο” να κρύψει κανείς; Όλες αυτές οι πράξεις είναι σοβαρά εγκλήματα: και οι δύο εισβολές που αναφέρθηκαν είναι πράξεις “επιθετικού πολέμου”, πράξεις παρόμοιες με αυτές που οδήγησαν του ηγέτες των Ναζί στις αγχόνες της Νυρεμβέργης. Όσο για τα βασανιστήρια, είναι έγκλημα που διώκεται ποινικά διεθνώς και επιφέρει αυστηρές ποινές. Οι παραπάνω πράξεις εκτελέστηκαν κάτω από πλήρη δημοσιότητα και, χάρη στην ικανότατη δράση του σημερινού καπιταλιστικού ιδεολογικού μηχανισμού του κράτους, των ΜΜΕ, έχουν παραμείνει μέχρι στιγμής ατιμώρητες. Στο ίδιο μοτίβο, ο Μπερλουσκόνι ανοιχτά άλλαξε τους νόμους της χώρας του μέσω της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας του για να αποφύγει την κάθειρξη, κ.ο.κ.

Κανένας δεν κρύβεται, τίποτα δεν είναι κρυφό. Ο Μπερλουσκόνι καυχιέται για τις παραδόπιστες σεξουαλικές του “κατακτήσεις”, ο Bush για τα εγκλήματα πολέμου του, ο Αθνάρ για την εμπλοκή του σ’ αυτό που το Δικαστήριο της Νυρεμβέργης περιέγραψε το “μεγαλύτερο όλων των εγκλημάτων” … Αυτό που είναι πράγματι εντυπωσιακό είναι ότι, από τη στιγμή που το πέπλο της σιωπής έπεσε και η γύμνια μιας ανοιχτά γυμνιστικής και επιδειξιομανούς εξουσίας αποκαλύφθηκε μέσω των διαρροών τού Wikileaks, ακολούθησε το ίδιο το σκάνδαλο. Πράγματι, το πραγματικό αντικείμενο του σκανδάλου δεν είναι οι εγληματικές πράξεις των ηγεμόνων, αλλά η βαθύτατα ανατρεπτική ανακάλυψη ότι οι κυρίαρχοι δεν έχουν πια τίποτα να κρύψουν. Μαζί με το φύλο συκής της μυστικότητας πέφτει και μια σημαντική διάσταση της νομιμοποίησης της σύγχρονης εξουσίας, η ιδέα ότι υπάρχει μια κρυμμένη και απόρρητη διάσταση της εξουσίας που προσιδιάζει στους ηγεμόνες και είναι άσχετη προς τις ζωές των κοινών θνητών. Η εξουσία δεν είναι πλέον μια κρυμμένη τέχνη που βασίζεται στην απόκρυψη (arcana). Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να επιβληθεί, με κάθε δυνατό μέσο, όχι μόνο η ψευδαίσθηση της μυστικότητας αλλά και η εξωτερική μορφή αυτής της ψευδαίσθησης. Αυτό είναι κάτι που η εξουσία το κάνει ήδη με άλλα μέσα, μέσω των ορατών και αόρατων τειχών των παγκοσμιοποιημένων εθνών-κρατών, τόσο στα εξωτερικά τους σύνορα όσο και στο εσωτερικό της επικράτειάς τους. Αυτά τα τείχη δεν σταματούν και πολλά, αλλά, μάλλον, κρύβουν την τεράστια παρακμή της κυριαρχίας που έχουν βιώσει τα κράτη. Σύμφωνα με τη Ουέντι Μπράουν, είναι κάτι περισσότερο από ένας μηχανισμός καταστολής, είναι ένα στοιχείο πλήρους μυστικοποίησης. Έτσι όπως το πέπλο των γυναικών για τους Μουσουλμάνους φονταμενταλιστές  κρύβει μόνο την πιο τρομακτική από όλες τις αλήθειες: ότι δεν υπάρχουν και πολλά να κρύψει κανείς, ή μάλλον, ότι το αίτιο (the cause) της επιθυμίας μπορεί να υπάρξει ως τέτοιο μόνο όταν κρύβεται, έτσι και οι ηγεμόνες του ύστερου καπιταλισμού παντρεύουν τις δημόσιες και διαβόητες πράξεις τους με την επιβολή ενός πέπλου μυστικότητας πάνω τους που εμφανίζει τέτοιες πράξεις ως διεπόμενες από κρυφές αιτίες. Κατ’ αυτό τον τρόπο, το καθημερινό έγκλημα και η διαφθορά μπορούν να νομιμοποιούνται ως κάτι βαθύ, υψηλό (sublime), άξιο να γίνει σεβαστό ή ακόμα και επιθυμητό από τα υποκείμενα (subjects).

5. Ενάντια στη μυστικοποίηση που εκπροσωπεί αυτή η αναγέννηση του κρατικού μυστικού, μια αυστηρή υλιστική προσέγγιση οφείλει να αρνηθεί στην εξουσία κάθε θεολογικό ή υψηλό χαρακτήρα, και να αναγνωρίσει στο μυστικό ή στα τείχη, όχι μόνο τα μέσα για την επιβολή του νόμου, αλλά πραγματικούς ιδεολογικούς μηχανισμούς. Για όποιον θέλει να δράσει ενάντια στον καπιταλισμό και στους εθνικούς ή αυτοκρατορικούς κρατικούς μηχανισμούς, είναι αναγκαίο να αποδομήσει την υποτιθέμενη συνοχή του κράτους και της κυριαρχίας που υποστηρίζεται από τη μυστικότητα και το υποτιθέμενο μυστήριό της, και να αναγνωρίσει αποτελεσματικά την πραγματικότητα της εξουσίας ως ένα κινητό και ευέλικτο δίκτυο αλληλοσχετιζόμενων εξουσιών όπου δεν υπάρχει κάποιος παντοδύναμος ηγεμόνας που κυβερνά τα ανίκανα υποκείμενα, αλλά μια δύναμη (potentia) του πλήθους που ήδη πάντοτε αντιστέκεται σε μια εξουσία (potestas) που αγωνίζεται να υπερισχύσει. Για να κατανοήσει κανείς τις σχέσεις εξουσίας που συγκροτούν την κοινωνική και πολιτική ηγεμονική εξουσία και για να καθορίσει το βαθμό της αποτελεσματικής ισχύος των πιθανών αντιστάσεων, δεν είναι αρκετό να αποκαλύψει έναν όγκο φαινομενικά εξωφρενικών λεπτομερειών : η πραγματικότητα της εξουσίας δεν έγκειται σε κάποια δεδομένα, αλλά στους μοναδικούς συσχετισμούς εξουσίας που καθορίζουν μια δεδομένη συγκυρία. Για να το καθορίσουμε αυτό και να εκμεταλλευτούμε δεδομένα όπως αυτά που διαρρέει το Wikileaks, και αμέτρητα άλλα δεδομένα που ποτέ δεν κρύβονταν, δεν μπορούμε και δεν πρέπει να στηριζόμαστε σε αποκαλύψεις, αλλά μόνο στην πιο μακρόσυρτη εργασία της θεωρητικής και πολιτικής παραγωγής κατάλληλων εννοιών.